Geçmişten bugüne dek dünyanın dört bir yanında toplumları şiddet kültürüne yakınlaştıran “holiganizm”, sporun kanayan yaralarından biri olmaya devam ediyor.

Toplumu birleştiren ve ortak paydada buluşturan spor, kimileri için yalnızca bir cümbüş aracıyken kimileri içinse büyük bir tutku ve aidiyeti temsil ediyor.

Başta futbol olmak üzere, voleybol ve basketbol üzere çeşitli spor tipleri, pek çok ülkede vatandaşların ağır ilgisiyle karşılaşıyor.

Çoğunlukla coşku ve cümbüş ortamı sağlayan spor karşılaşmaları, vakit zaman taraftarlar ortasında şiddet olaylarına da sahne oluyor.

Milyonlarca seyircinin hem ekran başından hem de stadyumlarda takip ettiği kimi maçlar, iki farklı taraftar kümesi ortasında arbedeyle ya da taraftarların atletlere, alana ve hakeme atağıyla sonuçlanabiliyor.

Fanatizmin saldırganlığa, Vandalizm’e ve şiddete dönüşen bu hali, “holiganizm” olarak isimlendiriliyor.

Sporun en kıymetli sıkıntılarından biri olarak bedellendirilen holiganizm, bilhassa 1960 ve 70’li yıllarda İngiltere’deki futbol maçlarında ağırlaştı. Taraftar şiddeti olarak tanımlanan bu olaylar, vakitle toplumsal bir probleme dönüşerek tüm dünyaya yayıldı.

Holiganizmin tesirleri yalnızca spor alanlarıyla sonlu kalmazken bu cins hareketler, toplumu şiddet kültürüne daha yakın hale getiriyor.

Tarihte kimi holiganizm olayları felaketle sonuçlandı

İngiltere’de temelleri 1940’lara dayanan holiganizm, 1946’da Bolton Wanderers ve Stoke City kadroları ortasında yapılan futbol maçında 33 kişinin hayatına mal olurken 1971’de Ibrox Stadyumu’ndaki Celtic-Rangers maçında da 66 kişi, taraftar şiddeti sonucu öldü.

1973’te Bolton Wanderers ve Blackpool ortasında oynanan maçta zıt taraftarlar ortasında çıkan hengamede bıçaklanan 1 kişi hayatını kaybetti.

Milwall ve Luton Town grupları ortasında 1985’te oynanan FA Cup maçında yaşanan arbedeler sırasında çıkan yangın, 56 kişinin vefatıyla sonuçlandı. Birebir sene ülkenin önde gelen futbol kadrolarından Juventus ile Liverpool ortasında oynanan maç öncesinde çıkan taraftar hengamesinde 39 kişi ezilerek hayatını yitirdi.

1989’da FA Cup yarı final maçında çıkan ve “Hillsborough Faciası” olarak anılan şiddet olaylarında 97 taraftar hayatını kaybetti, yüzlerce kişi yaralandı.

Öte yandan, Yunanistan’daki 7 Ağustos 2023’te yapılan maç sırasında çıkan taraftar hengamesi da vefatla sonuçlandı.

Başşehir Atina’da Yunan grubu AEK ile Hırvatistan’ın Dinamo Zagreb kadrosu ortasında oynanan UEFA Şampiyonlar Ligi 3. eleme çeşidi birinci maçı öncesinde taraftarlar ortasında çıkan arbedede 1 kişi aldığı bıçak darbeleri nedeniyle hayatını kaybetti, 6 kişi yaralandı.

“Kulüpler, şiddete yol açan etkenlerden kurtulmak istemiyor”

Kanada’daki Toronto Üniversitesinde vazife yapan sosyolog Dr. Öğretim Üyesi Daniel Sailofsky, mevzuyla ilgili AA muhabirine değerlendirmede bulundu.

Sailofsky, birinci olarak İngiltere’deki futbol maçlarında ortaya çıkan ve çoğunlukla Avrupa ile alakalı bir olgu olarak kavramsallaştırılan holiganizmin tek bir tanımla sonlandırılamayacağını söyledi.

Çok taraftar reaksiyonlarını içeren holiganizmin çoklukla taraftarların birbirine uyguladıkları şiddetle ilişkilendirildiğini aktaran Sailofsky, bu şiddetin vakit zaman alandaki atletlere, antrenörlere, hakemlere ya da bariyerlere ve alana yönelik olduğunu belirtti.

Sailofsky, çok taraftarlığın birden fazla vakit şiddete yol açtığına lakin spor kulüplerinin bu durumdan şad olduğuna işaret ederek “(Spor kulüpleri) Taraftarların ekiplerine mümkün olduğunca bağlı olmalarını istiyorlar. Zira kadrolarına bağlı, ekiplerini önemseyen, gruplarıyla yaşayıp gruplarıyla ölen daha fazla taraftar olduğunda onlar da daha fazla para kazanıyor.” dedi.

“Buradaki problemlerden biri, liglerin ve ekiplerin çok taraftarlığı bastırmaya çalışmalarını sağlayacak teşviklerin bulunmaması.” diyen Sailofsky, bunun nedenlerinden birinin “şiddete yol açan asıl etkenlerden kurtulmak istenmemesi” olduğunu vurguladı.

Sailofsky, rakip kadrolar ortasında yapılan maçlarda, holiganizme daha çok ortam oluştuğu değerlendirmesinde bulundu.

Sosyal faktörler holiganizm üzerinde etkili

Holiganizme yol açan en önemli nedenlerden birinin toplumsal faktörler olduğunu belirten Sailofsky, sporun etrafındaki beşerlerle güzel bağlar kuramayan, kendilerini bulundukları topluma yakın hissetmeyen, yaptıkları işten keyif almayan bireyler için daha manalı hale gelebildiğini belirterek “Spor, birçok insanın hayatındaki en kıymetli şey haline geliyor, sabahları uyanma nedeni oluyor ve bu yüzden insanlarda hakikaten ağır hisler uyandırıyor.” diye konuştu.

Sailofsky, futbol holiganizmi yahut rastgele bir spor şiddetiyle alakalı problemlerin, insanların kendilerini topluma “yabancılaşmış” hissetmeleri ve sporun bu mana boşluğunu doldurması sonucu oluşabildiğini aktararak insanlara spor dışında, bulundukları toplum içinde bağlanabilecekleri bir mana kazandırılması gerektiğini belirtti.

Holiganizm konusunda yapılması gereken bir öbür değişimin de daha eşitlikçi toplumlar haline gelinmesi olduğunu söz eden Sailofsky, “İnsanların mana, topluluk ve tatmine erişebildiği daha eşitlikçi toplumlara muhtaçlığımız var.” sözünü kullandı.

Sailofsky, ayrıyeten, toplumsal sınıf ve eğitim düzeyi üzere etkenlerin sporda şiddete neden olup olmadığı konusunda net bilgilere sahip olunmadığını lisana getirdi.

“Holiganizm yalnızca düşük gelirli yahut daha az eğitimli insanların yarattığı bir sorun üzere görünmüyor.” diyen Sailofsky, bilhassa Kuzey Amerika’daki spor etkinliklerinin hayli maliyetli olduğunu ve bu etkinliklere seyirci olarak katılan bireylerin toplumun daha yüksek gelirli bölümünden geldiğini söyledi.

Bir kültürel sorun olarak holiganizm

Sailofsky, holiganizme yol açan en önemli etkenlerden birinin de fazla alkol tüketimi olduğunun altını çizdi.

Kuzey Amerika’da neredeyse her spor kulübünün kumar şirketleriyle birden fazla paydaşlık ve sponsorluk mutabakatı içinde olduğunu belirten Sailofsky, “Kumar ve alkolün daha fazla şiddet ve daha yüksek duygusal durumlara yol açan meseleler olduğu düşünülüyorsa ekipler ve ligler bu kuruluşlarla direkt iştirak kurmamalı.” değerlendirmesini yaptı.

Maç esnasında stadyumlarda her iki grubun taraftarları için farklı kısımların bulunması ya da alandaki güvenlik tedbirlerinin artırılması üzere liglerin ve spor kulüplerinin halihazırda gösterdiği gayretlerin değerine işaret eden Sailofsky, holiganizmin bu tedbirlerle çözülebilecek bir meseleden çok “çok daha büyük bir kültürel sorun” olduğunu vurguladı.

Sailofsky, “Sporu, hayatın öbür alanlarından farklı davranabileceğimiz bir yer olarak düşünmemeliyiz.” diye konuştu.

“Futbol bir tutku, kimlik ve hayat biçimidir”

İsminin açıklanmasını istemeyen, toplumsal medya platformu Instagram’daki “UltrasSociety” isimli taraftar ve holigan sayfasının yöneticisi de kendisinin belli bir gruptan çok aşırı taraftarlık kavramına odaklı olduğunu belirtti.

Sporun, bilhassa de futbolun toplumu bir ortaya getirdiğini ve fanatik taraftarlarda derin hisler yarattığını belirten yönetici, “Futbol bir spordan çok daha fazlasıdır; bir tutku, kimlik ve ömür biçimidir.” sözünü kullandı.

Yönetici, fanatizm ve holiganizmin iki farklı kavram olduğunu vurgulayarak fanatizm “adanmışlık, sadakat, atmosfer ve dayanak yaratmakla” ilgiliyken holiganizmin “şiddet ve çatışma” içerdiğini söyledi.

Holigan hareketleri konusunda medyanın çoğunlukla sorun odaklı olduğu değerlendirmesi yapan yönetici, “ultra fanların” birçoklarının ise sıkıntıyla değil, tutkuyla ilgilendiğini aktardı.

“Elbette şiddet olayları oluyor ancak bunlar holiganizm hareketinin tümünü tanımlamıyor.” sözünü kullanan yönetici, fanatizmin vakit zaman futbolun kendisinden daha kıymetli hale gelebildiğine işaret ederek “Tutkunun nedeni maç, fakat taraftar hareketi de kendi başına hayat kazanıyor.” dedi.

Holiganların sık sık olaylara karıştığını lisana getiren yönetici, bunun nedeninin “bela aramak değil, kendi kümelerini savunmak” olduğunu ileri sürdü.

Sayfa yöneticisi, “Ultra fanlar ekseriyetle yanlış anlaşılıyor. Birden fazla kişi onları sorun çıkaran şahıslar olarak görüyor, fakat aslında onlar destekledikleri kulüp için atmosfer, sadakat ve gelenek yaratan tutkulu taraftarlardır.” değerlendirmesini yaptı.

Maç esnasında rakip taraftarlar ortasında tansiyonun yükseldiği anlarda yapılması gereken en yeterli şeyin sakin kalmak olduğuna dikkati çeken yönetici, “Futbol hislerle doludur lakin günün sonunda asıl problem takviyedir, ferdî arbedeler değil.” diye konuştu.

UltrasSociety’nin yöneticisi, ayrıyeten taraftar şiddetinin önüne geçilmesi konusunda sportmenlerin da sorumluluğu olduğunu söyleyerek “Taraftarlarla daha fazla irtibat kurabilir ve işi yalnızca yetkililere bırakmak yerine hürmet kültürünü teşvik edebilirler.” sözlerini kullandı.